საქართველოს ბიზნესომბუდსმენის აპარატს განცხადებით მომართა საქართველოს მიკროსაფინანსო ასოციაციამ, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების საგადასახადო შემოწმებისას საგადასახადო ორგანოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თაობაზე.
მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები, რომლებიც ჩართულები არიან ბიზნესდაკრედიტების სფეროში, მნიშვნელოვანი სავალუტო რისკის მატარებლები არიან, რომელიც არარეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტებიდან უცხოური ვალუტის მოზიდვის შედეგად აქტივების ფორმირებისას წარმოიშობა. შესაბამისად, დეპოზიტით უზრუნველყოფილი სესხები, ე.წ. „ბექ-თუ ბექ“ წარმოადგენს სავალუტო რისკების ჰეჯირების საერთაშორისოდ აპრობირებულ ფინანსურ ინსტრუმენტს, რაც აზღვევს ბიზნესის მომავალ სავალუტო ფულად ნაკადებს სავალუტო რისკისგან. აღნიშნული საჭიროება კიდევ უფრო გამძაფრდა 2017 წლის 15 იანვრიდან, მას შემდეგ, რაც სპეციალურ საფინანსო პროდუქტზე (100 000 ლარამდე) აიკრძალა ეროვნულ ვალუტაში სესხის გაცემა.
ფინანსური სექტორის წარმომადგენლების მიერ ხორციელდება ერთი მხრივ სესხის ხელშეკრულების დადება და მეორე მხრივ, გამსესხებლის (კომერციული ბანკის) ანგარიშზე დეპოზიტის განთავსება, რომელიც მათ შორის გამოიყენება სასესხო ვალდებულების უზრუნველსაყოფად. კერძოდ, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები არარეზიდენტებისგან იღებენ ფინანსურ სახსრებს, რომელსაც შემდეგ ათავსებენ რეზიდენტ საბანკო დაწესებულებებში, საიდანაც იმავდროულად იღებენ სესხს.
უცხოური სპეციალიზირებული ფონდებიდან მოზიდული სავალუტო სახსრების ადგილობრივ კომერციულ ბანკებში დეპოზიტების სახით განთავსება, ერთმნიშვნელოვნად ხორციელდება არა შემოსავლების მიღების მიზნით, არამედ გამოიყენება როგორც ინსტრუმენტი, ეროვნულ ვალუტაში რესურსის მობილიზებისათვის ბანკებისაგან, მათთან უცხოურ ვალუტაში განთავსებული დეპოზიტების უზრუნველყოფით, ანუ მის ძირითად მიზანს წარმოადგენს არა საპროცენტო შემოსავლის მიღება, არამედ სავალუტო რისკების დაზღვევა და როგორც რისკების დაზღვევის ყველა მექანიზმი დაკავშირებულია დამატებით ხარჯებთან.
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 623-ე მუხლის მიხედვით, სესხის ხელშეკრულებით გამსესხებელი საკუთრებაში გადასცემს მსესხებელს ფულს ან სხვა გვაროვნულ ნივთს, ხოლო მსესხებელი კისრულობს დააბრუნოს იმავე სახის, ხარისხისა და რაოდენობის ნივთი. „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, დეპოზიტი არის კომერციულ ბანკში ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებაში პირის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები ან გადახდის სხვა საშუალებები, რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს კომერციული ბანკი ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულება.
ასოციაციის განმარტებით, დეპოზიტით უზრუნველყოფილი სესხებიდან შესაბამისი პერიოდების მიხედვით მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები იღებენ საპროცენტო შემოსავლებს, რომელიც საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 131-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, გადახდის წყაროსთან არ იბეგრება და არც პროცენტის მიმღები პირის ერთობლივ შემოსავალში არ ითვლება. შესაბამისად, ასეთი სახით მიღებული თანხა, ვინაიდან იგი ჩართული არ არის ერთობლივ შემოსავალში არ იბეგრება მოგების გადასახადით. ამასთანავე, ასოციაციის განმარტებითვე, კომპანიების ერთობლივი შემოსავლიდან გამოსაქვით ხარჯს წარმოადგენს როგორც არარეზიდენტისგან აღებულ სესხზე დარიცხული/გადახდილი პროცენტი, ასევე რეზიდენტი ბანკებიდან აღებულ სესხზე დარიცხული პროცენტი.
საგადასახადო ორგანოს მიერ ზემოაღნიშნულ ოპერაციებს საგადასახადო შემოწმების საფუძველზე მიეცა შემდეგი შეფასება: კომპანიას, რომელსაც გააჩნია საკუთარი აქტივებისა და ვალდებულებების შეუსაბამობა ვალუტაში, საბაზრო ეკონომიკის პირობებში წარმოექმნება სავალუტო რისკი. სავალუტო რისკის შემცირების საშუალება არის ჰეჯირება, რომლითაც შესაძლებელია რომ კომპანიამ მაქსიმალურად აარიდოს თავი სავალუტო რისკებს, რაც მიიღწევა სხვადასხვა ფინანსური ინსტრუმენტების გამოყენებით. სავალუტო რისკის ჰეჯირების ძირითადი მიზანია, თავიდან იქნას აცილებული გაცვლითი კურსის რყევებისგან გამოწვეული გაურკვევლობები. წარმოებულ ფინანსურ ინსტრუმენტს წარმოადგენს სავალუტო სვოპი, რომელიც მოითხოვს ერთსა და იმავე რეალური ღირებულების მქონე განსხვავებული ვალუტის თავდაპირველ გაცვლას. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, აღნიშნული ოპერაცია წარმოადგენს ერთიანობაში „წარმოებული ფინანსური ინსტრუმენტის კონტრაქტს“, რომელიც კომპანიას აძლევს საშუალებას არსებული უცხოური ვალუტით ახლა შეიძინოს ლარი, მომავალში კი წინასწარ განსაზღვრული კურსით დაიბრუნოს გაყიდული უცხოური ვალუტა. აღნიშნული ოპერაცია კომპანიის ფინანსური ანგარიშგების მიხედვით შეფასებულია სავალუტო კონტრაქტად. შესაბამისად, კომპანიის მიერ აღნიშნულ ფინანსურ გარიგებაზე გაწეული ხარჯი წარმოადგენს რეზიდენტ ბანკებზე გაწეულ საპროცენტო ხარჯს მინუს ე.წ. დეპოზიტზე დარიცხული პროცენტი.
ანალოგიურ საქმეზე ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებულია გადაწყვეტილება, რომელიც კანონიერ ძალაშია შესული. პალატა არ დაეთანხმა ფინანსთა სამინისტროს პოზიციას, რომ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის მიერ არარეზიდენტი პირებისაგან სესხის სახით მიღებული თანხის რეზიდენტი ბანკის სადეპოზიტო ანგარიშზე განთავსებით პროცენტის სახით მიღებული შემოსავლის ოპერაცია (რომელიც გათავისუფლებულია საშემოსავლო ან/და მოგების გადასახადისაგან) არ შეიძლება განხილულ იქნეს განყენებულად და წარმოადგენს არარეზიდენტი პირებისაგან სესხის სახით მიღებული თანხის და მასზე გადახდილი პროცენტის შემადგენელ ოპერაციას.
სასამართლოს შეფასებით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 196-ე მუხლის მე-5 ნაწილის (ამჟამად მოქმედი სსკ-ის 131-ე მუხლის მე-5 ნაწილი) ასეთი განვრცობითი ინტერპრეტაცია და მისი დაკავშირება ამავე კოდექსის 178-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის (ამჟამად მოქმედი სსკ-ის 106-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტი) დანაწესთან ზღუდავს საგადასახადო ურთიერთობის კეთილსინდისიერი მონაწილის გარანტიას - ისარგებლოს კანონით დადგენილი საგადასახადო შეღავათით. აღნიშნული კი ეწინააღმდეგება კანონმდებლის მიერ საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 196-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შემოღების მიზანს - უზრუნველყოფილი იქნეს ქვეყანაში ახალი საფინანსო ინსტიტუტების შექმნა და შესაბამისად ინვესტიციების მოზიდვა. ამასთან, ნორმის ამგვარმა ინტერპრეტაციამ შეიძლება გამოიწვიოს მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომხმარებელთა სასესხო განაკვეთის გაძვირება.
სასამართლომ მიიჩნია, რომ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციას, როგორც სესხის სახით მიღებული თანხის მესაკუთრეს, ამ თანხასთან დაკავშირებით გააჩნია ექსკლუზიური უფლებამოსილება - ფლობდეს, სარგებლობდეს და განკარგავდეს მას. თავისი შეხედულებისამებრ დასახული მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს იგი - უშუალოდ გასცეს ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირებზე სარგებლიანი სესხის სახით ან ასევე, სარგებლის მიღების მიზნით განათავსოს რეზიდენტი ბანკის სადეპოზიტო ანგარიშზე და ისარგებლოს კანონით დადგენილი საგადასახადო შეღავათით.
ამდენად, პალატამ მიიჩნია, რომ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის მიერ განხორციელებული ოპერაციები არ წარმოადგენს ერთმანეთთან დაკავშირებულ დასაბეგრ ოპერაციას და თავისი ბუნებით დამოუკიდებელ, ერთმანეთისაგან გამიჯნულ ოპერაციებად განიხილება.
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით სააპელაციო სასამართლომ ბათილად ცნო სსიპ შემოსავლების სამსახურის საგადასახადო მოთხოვნა და ამ საქმეზე დავის განმხილველი ორგანოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები.
აღნიშნულის მიუხედავად, როგორც ჩვენთვის ცნობილია, საგადასახადო ორგანომ საგადასახადო შემოწმების საფუძველზე კვლავ მიიღო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილი პრაქტიკის საწინააღმდეგო გადაწყვეტილება 2 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის მიმართ, შეუცვალა ოპერაციებს კვალიფიკაცია და დააჯარიმა კომპანიები.
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-5 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, ადმინისტრაციულ ორგანოს უფლება არა აქვს კანონმდებლობის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ განახორციელოს რაიმე ქმედება.
ადმინისტრაციულ ორგანოთათვის კანონმდებლობით დაწესებული ვალდებულებები წარმოადგენს მათ საჯარო ვალდებულებას და რომლის შესრულების კანონიერი პატივსადები მოლოდინი გააჩნია ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს. ამ ვალდებულების კვალიფიციური გამოყენება წარმოადგენს ადმინისტრაციული ორგანოების, როგორც საჯარო ხელისუფლების ინსტიტუტების, უმნიშვნელოვანეს ამოცანას, რამდენადაც მხოლოდ კანონშესაბამისი პრაქტიკის დამკვიდრება უზრუნველყოფს საგადასახადო ურთიერთობათა საგადასახადო კანონმდებლობის პრინციპებს და სამართლებრივი სტანდარტების საფუძველზე მოწესრიგებას.
ამდენად, საერთო სასამართლოების სისტემაში დადგენილი პრაქტიკის საწინააღმდეგო გადაწყვეტილების მიღება საგადასახადო ორგანოს მიერ პირდაპირ უგულებელყოფს სასამართლოს მიდგომას და პოზიციას სადავო საკითხთან მიმართებით, რაც საგადასახადო ორგანოებისთვის იმთავითვე უპერსპექტივოს ხდის ამ საკითხზე დავის წარმოებას სასამართლოში და იწვევს მეწარმე სუბიექტების დროისა და ფულადი რესურსების დაუსაბუთებელ ხარჯვას.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს ბიზნესომბუდსმენის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, საგადასახადო შემოწმებისას და საგადასახადო დავის წარმოებისას გამოყენებული იქნეს საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილი პრაქტიკა.
